Mga madalas itanong

Ang tuberkulosis (TB) ay isang sakit na dulot ng bakterya na Mycobacterium Tuberculosis.

Ang tuberkulosis (TB) ay kumakalat mula sa isang tao patungo sa iba sa pamamagitan ng hangin. Ang bakterya ng TB ay napupunta sa hangin kapag ang isang taong may sakit na TB sa baga ay nagsasalita, umuubo, bumabahing o kumakanta.  Ang ibang mga tao na nananatili sa parehong silid ay maaaring makakuha ng bakterya sa sarili nilang baga kapag sila ay huminga ng hanging ito at maaring mahawa. Ang mga miyembro ng pamilya na sama-samang naninirahan ay malamang na mahawahan.

Ang tuberkulosis (TB) ay hindi kumakalat sa pamamagitan ng pagbabahagi ng mga pinggan, inumin, pagkain o damit o paghawak sa mga ibabaw ng mga gamit. Ang bakterya ng TB ay kumakalat sa hangin kapag ang isang taong may sakit na TB sa baga ay nagsasalita, umuubo, bumabahing o kumakanta. Ang ibang mga taong naninirahan sa parehong kapaligiran (halimbawa parehong kwarto o apartment) ay maaaring makakakuha ng bakterya sa kanilang baga kapag sila ay huminga ng hanging ito at mahawahan. Pagkalabas ng taong maysakit sa kuwarto, ang bakterya ng TB ay mananatili sa hangin sa loob ng kwarto ng maraming oras, lalo na sa maliliit na lugar na may mahinang bentilasyon. Kung maraming oras na ang nakalipas mula umalis ang maysakit sa kwarto o ang kwarto ay maaliwalas (ventilated), walang panganib ng TB para sa taong naglilinis ng kwarto.

Hindi. Ang tuberkulosis ay hindi kumakalat sa pamamagitan ng paghawak o pagkakadikit sa balat. Tingnan sa itaas: Paano kumakalat ang tuberkulosis?

Walang panganib na mahawaan ng tuberkulosis (TB) sa kaswal, maikli at iisang paglalakbay, halimbawa sa bus o tren.

Mas malaki ang panganib kung paulit-ulit kang naglalakbay sa parehong bus o tren kasama ang taong may sakit na TB. Kung ikaw ay lilipad at may isang tao sa parehong flight na may sakit na TB, ang mga tao sa mga flight na tumatagal ng walong oras (8) o mas mahaba ay nasa mas malaking panganib kaysa sa mga tao sa mas maikling flight. Ang pinakamalaking panganib ay ang mga nakaupo malapit sa taong may TB (dalawang hanay sa harap at sa likod). Maaaring alamin ng mga awtoridad na namamahala sa mga nakakahawang sakit kung sino ang mga taong ito at makipagugnayan sa kanila.

Hindi. Kadalasan ang isang taong may tuberkulosis (TB) sa baga lamang ang maaaring magkalat nito. Ang taong may sakit ay mas madaling makahawa sa iba kung siya ay may mga cavity (o butas) sa baga o kung may nakitang bakterya sa pagsusuri ng plema.

Hindi. Ang tuberkulosis (TB) ay hindi madaling maipasa. Tanging isang-katlo lamang sa mga taong may malapit at matagal na pakikisalamuha sa isang tao na may nakakahawang sakit na TB ang nahahawahan. Ang mga miyembro ng pamilya na nakatira nang magkasama ay nasa pinakamataas na panganib. Iisang bahagi lamang ng mga taong nahawahan ang magkakaroon ng sakit na TB.

Walang iisang mahusay na pagsusuri na magagamit upang malaman kung ang isang tao ay may nahawaan TB. Dalawang pagsusuri ang ginagamit: pagsusuri sa balat (ang Mantoux Tuberculin Skin Test, TST) at pagsusuri sa dugo (IGRA). Ang mga pagsusuri ay ginagamit ayon sa mga pambansang rekomendasyon.

Hindi.

Oo. Posibleng gamutin ang nahawaan ng TB sa pamamagitan ng gamot. Sa Finland, ang gamot ay ibinibigay sa mga kontak na wala pang labing anim na taong gulang (16) na nahawaan ng pasyenteng may TB. Ang gamot ay maaaring ibigay din sa ilang mga may sapat na gulang alinsunod sa pambansang mga rekomendasyon.

Ang TB ng mga baga ay kadalasang nakikita sa chest radiograph (x-ray) at kinumpirma ng mga pagsusuri sa plema. Sa pamamagitan ng isang espesyal na paraan ng paglamlam at mikroskopikong pagsusuri ng plema posible na makita ang bakterya sa plema. Kung lumaki ang TB sa kultura ito ay nagpapatunay ng diagnosis. Minsan kinakailangan na magsagawa ng bronchoscopy o computed tomography (CT) ng mga baga.

Ang isang maliit na bata ay lumulunok ng plema at hindi makagawa ng mga sample tulad ng mga matatanda. Samakatuwid ang isang ispesimen para sa paglamlam at pag-kultura ay nakuha sa pamamagitan ng gastric aspirate. Ginagawa ito sa ospital.

Iba’t ibang pamamaraan ng imaging ang ginagamit kapag sinusuri ang TB sa ibang mga site kaysa sa mga baga. Bilang karagdagan, ang isang sample ng tissue o nana mula sa lugar ng katawan kung saan matatagpuan ang sakit ay kinuha at sinusuri.

Ang lugar ng pagsusuri ay depende sa kondisyon at sintomas ng pasyente. Maaaring kunin ang chest x-ray sa pangunahing pangangalagang pangkalusugan hal. sa istasyon ng kalusugan. Maaaring kolektahin ang mga sample ng plema sa bahay sa tatlong magkakasunod na umaga.

Ang diagnosis ay tapos na at ang paggamot ay palaging sinisimulan sa ospital sa espesyal na pangangalagang pangkalusugan. Ang mga batang wala pang 16 taong gulang ay sinusuri sa klinika ng mga bata at mga ward sa ospital. Ang mga matatanda ay sinusuri sa iba’t ibang ward depende sa kanilang mga sintomas. Halimbawa kung pinaghihinalaan ang TB ng baga, ang mga pagsusuri ay ginagawa sa outpatient department o sa ward ng lung clinic. Kung pinaghihinalaan ang TB ng mga lymph node ng leeg, susuriin ng isang espesyalista sa tainga ang pasyente.

Hindi. Anuman ang lahi, kasarian, edad, propesyon o katayuan sa lipunan, kahit sinuman na nahawahan ay maaaring magkaroon ng sakit na TB.

Oo, maaari kang magkaroon nito.

Hindi. Isa lamang sa sampung malulusog na taong nasa hustong gulang na nahawaan ng TB ang nagkakaroon ng sakit na TB. Halos kalahati sa kanila ay magkakaroon ng mga sintomas sa loob ng dalawang taon mula sa pagkahawa. Ang natitirang kalahati naman ay magkakaroon ng sakit na TB sa mas matagal na panahon.

Oo. Ang mga sanggol at maliliit na bata ay may mahinang immune system o resistensya ng katawan. Kung sila ay nahawahan ng bakterya ng TB, maaari silang magkasakit nang napakabilis at ang sakit ay maaaring maging banta sa buhay. Gayundin ang mga kabataan na may labinlima hanggang dalawampong taong gulang, ay may mas mataas na panganib na magkaroon ng sakit na TB kaysa sa mga nasa hustong gulang.

Ang ilang mga sakit o paggagamot ay maaaring magpahina sa immune system o resistensya ng katawan. Kapag humina ang immune system o resistensya ng katawan ng isang tao, hindi makokontrol ng katawan ng mabuti ang bakterya ng TB.  Kung dumami ang bakterya sa katawan, maaaring magkaroon ng sakit na TB. Dahil dito, mas mataas ang tsansa na magkaroon ng sakit na TB sa mga naturang mga tao.

Dahil ang impeksyon sa HIV ay nagpapahina sa immune system, ang mga taong may impeksyon sa TB at impeksyon sa HIV ay may napakataas na panganib na magkaroon ng sakit na TB sa kanilang buhay.

Ang mga taong may impeksyon sa HIV ay may mas madalas na TB sa mga lugar maliban sa mga baga kumpara sa mga walang HIV. Kung ang impeksyon sa HIV ay hindi nagamot at ang tao ay may AIDS, ang sakit na TB ay maaaring umunlad nang napakabilis. Ang sakit ay maaaring kumalat sa buong katawan at maging napakalubha.

Ang isang pagsusuri para sa HIV ay karaniwang kinukuha mula sa bawat pasyente ng TB.

Ito ay nakasalalay sa edad ng tao, sa kanyang immune system o resistensya ng katawan at sa proteksyon galing sa bakuna, para sa maliliit na bata. Ang mga batang wala pang limang taong gulang na hindi nakatanggap ng bakuna na BCG, ay maaaring magkasakit nang mabilis (kahit isang buwan pagkatapos nilang mahawaan ng TB bakterya).

Ang mga nasa hustong gulang na ang immune system o resistensya ng katawan ay normal ay maaaring magkaroon ng mga sintomas sa loob ng anim hanggang labindalawang (6-12) buwan pagkatapos mahawaan ng TB, ngunit maaari ding tumagal ng ilang dekada. Ang bakterya ng TB ay maaaring hindi aktibo (natutulog) sa kanilang katawan (latent TB infection) at ang pagkahawa ay maaaring maging sakit na TB sa kalaunan kapag ang kanilang immune system o resistensya ng katawan ay humina dahil sa pagtanda, sa mga sakit o  sa gamot.

Ang bakterya ng TB ay maaaring magdulot ng pamamaga sa anumang parte ng katawan, ngunit ang kadalasang naaapektuhan ay ang baga. Dalawang-katlo o ⅔ ng mga kaso ng TB ay TB sa baga.

Ang pinaka karaniwang anyo ng TB sa ibang parte ng katawan maliban sa baga ay ang TB ng mga kulani. Ang isang taong may sakit na TB ay maaaring sabay na magkaroon ng TB ng baga at TB sa ibang parte ng katawan.

Ang pangkalahatang sintomas ng sakit na TB ay pagkawala ng gana sa pagkain, pagbaba ng timbang, pagkapagod, matinding pagpawis sa gabi, panlalamig o lagnat. Sa mga bata, ang TB ay maaaring lumitaw bilang mabagal na paglaki at pag develop ng katawan.

Ang lokal na sintomas ng sakit na TB ay depende sa kung aling parte ng katawan ang apektado. Ang pinakamahalagang sintomas ng TB sa baga ay ubo na tumatagal na higit sa tatlong linggo. Ang ubo ay maaaring maging mabigat sa dibdib sa paglipas ng panahon. Ang tao ay maaaring umubo ng plema na kulay dilaw, kayumanggi (brown) o may mantsa ng dugo.

Kung ang isang tao ay may TB sa kulani, ang namamagang kulani ay namamaga at lumalaki. Kadalasan ang apektadong kulani ay nasa leeg, ngunit maaari rin itong nasa kilikili o sa singit. Kadalasan ang gayong kulani ay hindi nagiging masakit at ito ay nararamdaman na medyo matigas (firm). Habang lumalala ang sakit, ang kulani ay maaaring maging malambot, mapula at masakit. Ang isang kulani na naging abses ay maaaring pumutok at magkaroon ng nana sa balat.

Ang sakit na TB ay palaging ginagamot sa simula gamit ang kumbinasyon ng apat na gamot. Ang mga pangunahing gamot sa TB ay rifampicin, isoniazid, pyrazinamide, ethambutol at streptomycin. Ang huli ay isang antibayotiko na itinuturok sa kalamanan. Ang nga dosis ng gamot ay inireseta ayon sa timbang ng pasyente. Ang gamot sa TB ay dapat regular na inumin araw-araw habang walang laman ang tiyan. Hindi ito laging madali. Kaya naman, sa Finland, naroon ang isang kwalipikadong manggagawa upang suportahan ang pasyente kapag umiinom ng gamot. Kasabay nito, tinitiyak ng manggagawa na nilunok ng pasyente ang bawat gamot ayon sa dosis at inoobserbahan ang posibleng masamang epekto ng gamot. Ang bawat taong nagkaroon ng sakit ng TB ay may karapatan sa paggagamot na inoobserbahan. Kung ihinto ng isang pasyente ang paggagamot sa sariling pasya o huminto sa pag-inom ng ilang gamot paminsan-minsan, maaari itong humantong sa pagbuo ng isang strain o klase ng TB na lumalaban sa gamot sa TB.

Ang paggagamot sa ordinaryong TB na senstitibo sa mga pangunahing gamot sa TB ay tumatagal ng hindi bababa sa anim na buwan. Ang paggamot ay maaaring mas matagal kung ang sakit ay malubha. Sa mga normal na kaso, apat na gamot ang ginagamit sa unang dalawang buwan pagkatapos ay dalawang gamot naman.

Ang tuberkulosis ay isang mapanganib na nakakahawang sakit. Ayon sa communicable disease act, ang paggagamot para sa TB at mga pagsusuri para dito, kapag pinaghihinalaang may TB ay libre sa pasyente sa Finland.

Ang sakit na TB ay maaaring gumaling sa modernong gamot sa TB kapag nagsimula ng maaga. Mas mahirap gamutin ang TB na lumalaban sa gamot (drug resistant TB) dahil sa kakulangan ng mabisang gamot. Dalawa sa tatlong tao na may TB na lumalaban sa gamot ay gumagaling kapag nakakuha sila ng dalawang taong gamutan para sa TB.

Karamihan sa mga pasyente ay ganap na gagaling. Kung ang pagsimula ng paggagamot ay naantala at ang TB ay nag dulot ng malaking pinsala, halimbawa sa baga, posibleng hindi na ganap na makabawi ang katawan. Kung minsan ay kinakailangan na magsagawa ng operasyon upang malunasan ang malubhang sakit na TB.

Oo, maaari. Sundin ang mga tagubiling ibinigay ng iyong doktor at nars. Gawin ang iyong bahagi upang gumana ang direktang obserbayon ng paggagamot.

Oo. Mahalaga na kumain ka nang mabuti upang ang iyong katawan ay makakuha ng enerhiya. Kung ikaw ay kulang sa nutrisyon at nawalan ng malaking timbang, ang dietitian sa ospital ay maaaring gumawa para sa iyo ng isang indibidwal na plano sa pagkain.

Ang TB ay nauugnay sa pagkapagod, na unti-unting nawawala habang gumagaling ang tao. Sa simula ng paggagamot, kinakailangang magpahinga. Ang pang araw-araw ng paglalakad ng mabagal ay posible sa sandaling sa pakiramdam mo ay sapat na ang lakas mo upang lumabas. Bibigyan ka ng iyong doktor ng mas tiyak na tagubilin kung paano dagdagan ang pisikal na ehersisyo.

Oo, maaari. Gayumpaman, mahalagang tandaan na sa simula ng paggagamot, maaaring sobrang pagod ka kaya hindi ka interesado na makipagtalik.

Kung ang pasyente ay may multidrug-resistant (MDR) o extensively drug-resistant (XDR) – TB siya ay ginagamot sa kumbinasyon ng lima o anim na gamot. Ang paggamot ay karaniwang tumatagal ng dalawang taon.

Magbasa pa tungkol sa masamang epekto ng mga gamot sa TB.

Inirerekomenda na iwasan ang pagbubuntis habang ginagamot para sa TB. Ang gamot sa TB ay nakakaapekto rin sa sanggol sa sinapupunan, at ang ilan sa mga gamot ay hindi ligtas sa panahon ng pagbubuntis. Ang isang babae na nasa edad na makapag-anak na may sakit na TB ay dapat makipag-usap sa kaniyang doktor upang makahanap ng angkop na paraan ng kontrol sa kapanganakan (birth control) sa panahon ng paggagamot sa TB. Ang bisa ng mga contraceptive pills ay nababawasan dahil sa mga gamot sa TB at hindi ka maaaring umasa sa mga ito bilang isang paraan ng kontrol sa pagbubuntis sa panahon ng paggagamot sa TB.

Ang hindi naaangkop o maling paggamit ng mga gamot na anti-TB ay maaaring maging sanhi ng paglaban sa droga. Nangangahulugan ito na sa una ang sensitibong gamot na TB ay ginagamot sa pamamagitan lamang ng isa o dalawang gamot o ang paggamot ay masyadong maikli o ang paggamot ay naantala ng maraming beses. Ang sakit na dulot ng lumalaban na TB bacteria ay nabigong tumugon sa kumbensyonal, karaniwang mga gamot na anti-TB. Ang lumalaban na tuberkulosis ay maaaring maisalin sa katulad na paraan tulad ng sensitibong gamot na TB.

Ang multidrug-resistant tuberculosis, MDR-TB, ay isang anyo ng TB na dulot ng bacteria na hindi tumutugon sa isoniazid at rifampicin, ang dalawang pinakamakapangyarihan, first-line na anti-TB na gamot. Ang Extensively drug-resistant TB, XDR-TB, ay isang anyo ng multi-drug resistant tuberculosis na tumutugon sa mas kaunting magagamit na mga gamot, kabilang ang pinakamabisang pangalawang linyang anti-TB na gamot.

Ang multidrug-resistant TB ay matatagpuan sa buong mundo. Mahigit sa kalahati ng mga kaso na ito ay naiulat sa India, China at dating Unyong Sobyet. Sa Finland mayroong mas mababa sa sampung bagong kaso ng TB na lumalaban sa gamot taun-taon.

Magbasa pa tungkol dito sa tulong/paghihiwalay.

Magbasa pa tungkol dito sa tulong/paghihiwalay.

Magbasa pa tungkol dito sa tulong/paghihiwalay.

Magbasa pa tungkol dito sa tulong/paghihiwalay.

Oo, ito ay posible. Ayon sa Communicable Disease Act, ang desisyon para sa involuntary isolation o hindi boluntaryong pag hihiwalay ay maaaring gawin ng dalawang buwan sa bawat pagkakataon.

Dapat gamitin ang hindi boluntaryong paghihiwalay, halimbawa kapag ang isang pasyente ay dumaranas ng nakakahawang sakit na TB at paulit-ulit na tumitigil sa paggamot.

Magbasa pa tungkol dito sa tulong/paghihiwalay.